Chuyện người con gái Nam Xương trong âm nhạc

"Nam Xương nữ tử lục" (Chuyện người con gái Nam Xương, tên gọi khác là "Thiếu phụ Nam Xương") là một kiệt tác trong kho tàng truyện ngắn Việt Nam. Dựa trên sự kiện có thật, được tiểu thuyết hóa qua bút pháp truyền kỳ, truyện trở thành một tác phẩm văn chương đích thực kể về một thân phận người phụ nữ có chồng đi chinh chiến thời xưa và giải thích cho sự hình thành miếu thờ bà Vũ Thị Thiết hay còn gọi là "Miếu vợ chàng Trương" ở trên bờ sông Hoàng Giang, thuộc làng Vũ Điện, huyện Nam Xương (nay là huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam, Việt Nam).

Nguyên bà Vũ Thị Thiết lấy chồng họ Trương, được nửa năm chồng phải đi lính. Lúc chồng đi, bà đã có thai, sau sinh được một đứa con trai đặt tên là Đản. Khi chồng đi vắng, ban đêm bà ngồi chơi với con, thường trỏ vào bóng mình mà nói dối là cha nó. Ba năm sau chồng về, đứa bé đã biết nói. Khi gọi nó, nó lấy làm lạ hỏi: "Ông cũng là cha tôi ư? Sao nay lại biết nói? Trước cha tôi không biết nói, cứ tối thì thấy đến, mẹ tôi ngồi thì ngồi, mẹ tôi đi thì đi". Người chồng thấy con nói thế, sinh lòng ngờ vực vợ, rồi mắng nhiếc sỉ nhục vợ, đến nỗi người vợ phải đâm đầu xuống sông Hoàng Giang tự tử. Sau đấy, một hôm buổi tối, chồng ngồi với con, bỗng đứa con chỉ vào bóng cha ở vách nói: "Kìa cha Đản lại đến kia". Người chống bấy giờ mới nghĩ ra, biết nỗi oan của vợ mình, bèn lập đàn ở bờ sông để giải oan cho nàng. Dân vùng ấy sau lập miếu thờ bà ấy ở trên bờ sông. Sau vua Lê Thánh Tôn nhân đi qua đấy, vịnh bài thơ "Đề miếu chàng Trương":

Nghi ngút đầu ghềnh tỏa khói hương,
Miếu ai như miếu vợ chàng Trương.
Ngọn đèn dầu tắt đừng nghe trẻ,
Làn nước chi cho lụy đến nàng.
Chứng quả có đôi vừng nhật nguyệt,
Giải oan chi mượn đến đàn tràng.
Qua đây mới biết nguồn cơn ấy,
Khá trách chàng Trương khéo phũ phàng!

Câu chuyện này còn được kể lại qua âm nhạc với các tác phẩm cùng mang tên "Thiếu phụ Nam Xương" của Thẩm Oánh, Hoàng Song Việt, Tâm Thơ - Ngô Nguyễn Trần.